Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu

Dla wielu naszych Obywateli i Obywatelek PRO zainteresowanie historią stało się początkiem pracy na rzecz lokalnej społeczności. Przedstawialiśmy Justynę Makarewicz – zbieraczkę wspomnień, Marka Horodeckiego z przyjaciółmi, którzy opiekują się Synagogą w Orli, Izabelę Sekulską przywracającą pamięć o żydowskich sąsiadach czy Dorotę Budzińską – nauczycielkę, która prowadzi młodzież śladami dąbrowskich Żydów.

Tym razem prezentujemy Damiana Rączkę, który przywraca historyczną urodę i tożsamość Starego Fordonu. Wraz z przyjaciółmi ze Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu sprawia, że ta obecna dzielnica Bydgoszczy, a kiedyś samodzielne miasto, tętni życiem, jest atrakcyjna dla mieszkańców, rozwija się i pięknieje.

Działam, bo uważam to za słuszne. To zdanie wypowiedziane przez Damiana Rączkę z pewnością oddaje podstawową motywację wszystkich wspaniałych Obywateli PRO.

Oto portret tego społecznika.

Stary Fordon

Nigdy siebie nie podejrzewałem, że zainteresowania szeroko rozumianą historią zmienią moje życie. Urodziłem się w Bydgoszczy, ale losy rzuciły mnie do Starego Fordonu. Nowe miejsce było dawnym miastem, włączonym do Bydgoszczy w 1973 roku. Zapomniane, zdewastowane, zapuszczone. Przy rynku więzienie, dwa kościoły i zapuszczona synagoga, dawne kino. Jedna ze szkół zaproponowała mi pracę przewodnika po Fordonie, wiedząc że prowadzę wycieczki dla różnych grup. To przewodniczenie wynikało z moich zainteresowań regionem, naturalnej ciekawości świata. No i stało się. W 2013 roku stanąłem na Rynku w Starym Fordonie, a przede mną ciekawi historii Fordoniacy. Różnica była taka, że oni tu się urodzili, a ja byłem z Bydgoszczy. Myślę, że to był pierwszy sukces w zjednywaniu autochtonów i początek mojej społecznej aktywności. 

Rewitalizacja

W 2014 roku zdesperowani mieszkańcy osiedla postanowili zablokować ulicę Bydgoską w proteście przeciwko dalszej degradacji osiedla. Stałem z nimi przez trzy godziny, czując się częścią buntu. Chwilę później powstało Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu (SMSF), a ja zostałem społecznym przewodnikiem i jednym z autorów rekonstrukcji historycznej, która odbyła się w ramach Święta Starego Fordonu w 2015 roku. Potem były kolejne lata – 2016, 2017, 2018, 2019. Rozpoczęła się, wymuszona społecznie, ale skuteczna, rewitalizacja Starego Fordonu. Będąc członkiem SMSF brałem udział we wszystkich konsultacjach z władzami miasta. Jednocześnie wraz z przyjaciółmi postanowiliśmy rozpocząć działania przywracające tożsamość tego miejsca.

Przywracanie tożsamości

Powstał pomysł na wydarzenie Jedno Miasto Trzy Kultury, które co roku, licząc od 2016, stawia na wydarzenia historyczne. Celem nadrzędnym jest pozostawienie trwałych śladów w Fordonie. Między innymi powstało pierwsze i jedyne lapidarium cmentarza ewangelickiego, dwa filmy dokumentalne „Fordon-historia królewskiego miasta” i „Nie poddać się, a zwyciężyć”. Byłem ich pomysłodawcą i scenarzystą.

Wydarzenie „Jedno Miasto Trzy Kultury” poświęcone harcerkom z „celi dla małolat” więzionym w Fordonie w latach 1945-1956. Wszystkie planowane punkty zostały zrealizowane! Wystawa zdjęć więzionych kobiet w ogrodzie przy synagodze, wycieczka z dworca PKP do zakładu karnego, premiera filmu dokumentalnego „Nie poddać się, a zwyciężyć” oraz koncerty zespołów „Miód” i „Micromusic”. Dziękujemy za liczny udział mieszkańców miasta i okolic. Na wycieczkę połączoną z wejściem do więzienia przyszło ponad 220 osób, a koncerty zapełniły cały Rynek. Podczas premiery filmu dokumentalnego synagoga pękała w szwach.

z FB Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu

Powstał najdłuższy na więzieniu mural opowiadający historię Fordonu, odpowiadałem za stronę merytoryczną.

Napisałem pierwszy przewodnik „Fordon-miasto zapomniane” oraz partycypowałem w publikacji „Wisła w Bydgoszczy Fordonie”. Jestem współautorem kolorowanki o Fordonie dla dzieciaków.

Wycieczki po Starym Fordonie

Przez 10 lat przeprowadziłem ponad 450 wycieczek po Starym Fordonie. Wyłącznie po to, aby zmienić negatywne postrzeganie osiedla.

Zostań turystą w swoim mieście. Stary Fordon 16.06.24
W ramach projektu finansowanego z Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego Zostań turystą w swoim mieście, odbyła się dziś wycieczka pt. „Fordon jedno miasto trzy kultury”, którą prowadził Damian Amon Rączka (SMSF) Turyści odwiedzili wraz z przewodnikiem najważniejsze punkty osiedla Stary Fordon.
Na zakończenie wycieczki każdy z uczestników otrzymał w prezencie przewodnik „Fordon nad Wisłą”. Uważamy, że projekty promujące 29 bydgoskich osiedli warte są każdej formy wsparcia, stąd nasza decyzja o przekazaniu przewodników.

Nocne zwiedzanie synagogi – Stary Fordon 18.05.24
Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu i Fundacja Synagoga w Fordonie – Dom Kultury były organizatorami nocnego zwiedzania synagogi. Były dwa wejścia o g. 20.00 i 21.00, które cieszyły się dużą frekwencją. Zwiedzający mogli zapoznać się ze zbiorami judaików oraz posłuchać historii o lokalnych gminach żydowskich w Fordonie i w Bydgoszczy.

wybrane wydarzenia na FB Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu

Przewodniki, prelekcje, spotkania

Jednocześnie zajmowałem się tematyką żydowską Fordonu i Bydgoszczy. Jestem współautorem dwóch przewodników „Fordoński sztetl – spacerownik” i „Śladami historii Żydów bydgoskich” Zainicjowałem poszukiwania macew (nagrobków) z bydgoskich cmentarzy. Skuteczną. Dziś w zbiorach Stowarzyszenia MSF jest ich ponad 70 sztuk. 

Prowadzę prelekcje dla młodzieży w szkołach bydgoskich, opowiadam o Fordonie (nie tylko) mieście trzech kultur, gdzie razem mieszkali Polacy, Niemcy i Żydzi. Prowadzę spotkania dotyczące historii, kultury i tradycji Żydów, w szkołach i synagodze. Od 2021 roku jestem aktywistą Sieci Dialogu polsko-żydowskiego. Od 2023 członkiem zarządu Fundacji Synagoga w Fordonie – Dom Kultury, oraz wiceprezesem Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu. 

Zmieniamy Stary Fordon

Gdybym chciał wymienić wszystkie działania na rzecz lokalnej społeczności…. jednak nie o to chodzi. Działam, bo uważam to za słuszne. Wraz z grupą przyjaciół od 10 lat zmieniamy Stary Fordon. Dzień w dzień, 24 godziny na dobę. Nowe pomysły, nowe wydarzenia, wszystko dla mieszkańców naszego miasta. Jednym tchem mogę wymienić, co się zmieniło od 2016 roku:

• zrewitalizowano ul. Bydgoską, Rynek, ul. Wyzwolenia.

• powstała największa w mieście fontanna i najpiękniejszy mural.

• zrewitalizowano nabrzeże wiślane, powstały nowoczesne tereny rekreacyjne.

To wszystko i jeszcze więcej można zobaczyć na stronie SMSF, prześledzić długotrwały proces rewitalizacji, którego częścią się stałem. To największa przygoda mojego życia, pasja, radość i spełnienie. 

II Forum Wiślane
Zrewitalizowane nabrzeże Wisły w Bydgoszczy Fordonie przyciąga coraz większą ilość mieszkańców i gości. Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu od początku jest głęboko zaangażowane w przywracanie Wisły dawnemu miasteczku Fordon, ale także całej Bydgoszczy. Docelowo staramy się, aby powstała w Fordonie turystyczna przystań wraz z centrum informacji ekologicznej dla całego obszaru rzecznego Bydgoszczy. Kierując się odpowiedzialnością społeczną jesteśmy przekonani, że takie przemiany nadrzecznej rzeczywistości i przyciąganie ludzi nad rzekę powinny być pogłębione o edukację zarówno historyczną, jak i ekologiczną. Podczas II Forum Wiślanego chcemy nawiązać do turystyki rzecznej, spróbować zrozumieć rzekę, a także spojrzeć na wodę przez pryzmat ekologicznych wyzwań współczesności.

FB Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu

Stowarzyszenie

Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu tworzy obecnie ok. 20 osób. Po blisko 10 latach kilka osób wypracowało własne tematy, które realizowane są w różnych projektach i inicjatywach.

Rafael Prętki, prezes SMSF oraz członek Fundacji Synagoga w Fordonie-Dom Kultury jest inicjatorem i wsparciem wielu wydarzeń, które realizujemy na terenie osiedla, między innymi Święto Starego Fordonu, Wigilia pod Gołym Niebem, Jedno Miasto Trzy Kultury.

Hanna Rzadkosz-Florkowska, wiceprezes SMSF to przede wszystkim aktywistka na rzecz przywrócenia Wisły do Bydgoszczy. Jej inicjatywa doprowadziła do rewitalizacji nabrzeża w Fordonie i powstania terenów rekreacyjnych. Nawiązała kontakty z ludźmi Wisły w całej Polsce. Ukoronowaniem jej aktywności będzie budowa portu i jest sprowadzenie do Bydgoszczy Festiwalu Wisły.

Jarosław Wardowski jest cenionym muzykiem, autorem hymnu Starego Fordonu.

Tomek Stachowicz, również jest muzykiem, pomaga w organizacji wszystkich wydarzeń SMSF.

Kinga i Rafał Graczyk to małżeństwo od początku działające na rzecz osiedla. Kinga jest naszym skarbnikiem.

Magdalena Adamska, nauczyciel, sekretarz SMSF od 10 lat poświęca swój czas wspierając wszystkie działania.

Pozostali członkowie angażują się w miarę możliwości i wolnego czasu. Nikt nikomu tego nie wymawia. Konie pociągowe są trzy, Rafael, Hanna i ja. Każdy w innej przestrzeni. 

600-lecie Fordonu

W lipcu 2024 odbyły urodziny Fordonu. Dokładnie 600 lat temu – 3 lipca 1424 roku król Władysław Jagiełło wydał dla Fordonu przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. To było takie malutkie miasteczko 200-300 osobowe, przed potopem szwedzkim było to 500 osób, w pierwszej połowie wieku XVII zaczęli się osiedlać Żydzi. Fordon nazywany był miastem trzech kultur, bo przy jednej ulicy mieszkali Żydzi, Niemcy i Polacy.

Obchody 600-lecia były huczne i obfite w wiele atrakcji (relacja). Zasadzono pamiątkowy Dąb 600-lecia Fordonu. Był Jarmark i Targi Produktu Rodzimego Szlaku Kulinarnego, rejsy po Wiśle, wystawa prac plastycznych, profilaktyka zdrowotna, spacery, koncerty i nagroda dla Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu.

A tak obchodzono 500-lecie Fordonu 100 lat temu.

---

Więcej informacji i zdjęć

Strona internetowa www.stary-fordon.pl 
Fundacja Synagoga w Fordonie-Dom Kultury (strona na FB)
Starofordoński Spichlerz Historii – moja strona na FB, na której od 10 lat publikuję zdjęcia i teksty o historii i wydarzeniach w Fordonie
Wisła 774 – strona Hani na FB
Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu – wspólna strona Stowarzyszenia na FB

---

Wielkie miasta mają dość paskudny zwyczaj wchłaniania swoich małych sąsiadów. Bardzo rzadko udaje się tym małym ocalić swoją suwerenność, jak w 2017 roku udało się zjednoczonym w sprzeciwie podwarszawskim gminom. 

Jeśli nie można ocalić odrębności, zawsze można zachować pamięć o swojej historii, która nierzadko dorównuje świetnością „zaborcy”. Tak jest w przypadku Fordonu. Musi być jednak spełniony „tylko” jeden warunek – muszą się znaleźć społecznicy pasjonaci, jak Damian i ludzie ze Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu (SMSF) . Przedstawiamy portret Damiana nie tylko, żeby pokazać jego ogromną społecznikowską robotę, ale także po to, żeby zachęcić aktywistów z wielkomiejskich dzielnic, niegdyś samodzielnych miejscowości, do pójścia w ślady Damiana. Do skrzyknięcia się, założenia stowarzyszenia i odtworzenia historii swojej małej ojczyzny. Zawsze można zapytać Damiana, jak się za to zabrać.